مذاکرات در مورد توافق نامه تجارت آزاد در مقیاس کامل بین ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU) برای نیمه دوم سال 2021 برنامه ریزی شده است. موفقیت توافق موقت فعلی با ایران نشان می دهد که شروع یک FTA مناسب می تواند واقعاً کار کند. با این حال ، تعدادی از موانع - که هیچ ارتباطی با وظایف گمرکی و تعرفه های تجاری ندارد - در صورت هرگونه توافق احتمالی برای تحمل ثمره ، باید از بین برود. ایران و روسیه به عنوان طرفین علاقه مند به دستیابی به چنین توافق نامه ای ، محرک اصلی نزدیک شدن ایران با EAEU هستند.
مذاکرات در مورد توافق نامه تجارت آزاد در مقیاس کامل بین ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU) برای نیمه دوم سال 2021 برنامه ریزی شده است. موفقیت توافق موقت فعلی با ایران نشان می دهد که شروع یک FTA مناسب می تواند واقعاً کار کند. با این حال ، تعدادی از موانع - که هیچ ارتباطی با وظایف گمرکی و تعرفه های تجاری ندارد - در صورت هرگونه توافق احتمالی برای تحمل ثمره ، باید از بین برود. ایران و روسیه به عنوان طرفین علاقه مند به دستیابی به چنین توافق نامه ای ، محرک اصلی نزدیک شدن ایران با EAEU هستند.
یک توافق کامل در مقیاس
با توجه به توافق های قبلی بین EAEU و تهران ، امضای توافق نامه تجارت آزاد با ایران به سختی تعجب آور بود. در تاریخ 17 مه 2018 ، ایران در مورد توافق موقت سه ساله در مورد تأسیس منطقه تجارت آزاد (FTA) که در تاریخ 27 اکتبر 2019 وارد آن شد ، قلم را به کاغذ گذاشت. انجام توافق موقت دائمی (با تغییرات) حداکثر 18 ماه پس از اجرای آن ، و همچنین برای نتیجه گیری چنین مذاکرات طی سه سال از همان تاریخ.
هر آنچه طرفین از این نظر گفته اند و انجام داده اند مطابق با توافق های قبلی بوده است. تصمیم برای شروع مذاکرات با ایران در 11 دسامبر 2020 گرفته شد و اولین مشاوره در 17 فوریه 2021 انجام شد ، یعنی تا حدودی کمتر از 16 ماه پس از شروع توافق FTA.
با فرض اینکه همه چیز طبق برنامه پیش برود، موضوع توافقنامه تمام عیار باید قبل از 27 اکتبر 2021 حل و فصل شود. برای این منظور، مذاکرات جامع تری برای نیمه دوم سال جاری انجام شده است. در هر صورت، طرفین هنوز بیش از یک سال فرصت دارند تا مسائلی را که ممکن است پیش بیاید حل و فصل کنند. چیزها در جای خود.»[1]
به عبارت دیگر، توافقنامه تجارت آزاد در مقیاس کامل بین ایران و اتحادیه اوراسیا ممکن است لزوماً تا پایان سال جاری منعقد نشود. با قضاوت بر اساس آنچه ایران و کشورهای عضو اوراسیا اوراسیا می گویند، همه طرف ها علاقه مند به جایگزینی توافق موقت با یک توافق دائمی هستند. با این حال، دور جدید مذاکرات مطمئناً بر گسترش دامنه کالاها و کاهش بیشتر عوارض متمرکز خواهد بود. طرفین تلاش خواهند کرد تا حد امکان از منافع تولیدکنندگان داخلی خود محافظت کنند و اگر نتوانند فوراً به یک اجماع دست یابند تا همه چیز در نهایت به طول انجامد، تعجب آور نخواهد بود.
عامل دیگری وجود دارد که ممکن است مانعی جدی بر سر راه همکاری اوراسیا و ایران باشد و آن مذاکرات جاری اتحادیه اروپا برای تجارت آزاد تجاری با اسرائیل است. سفیر اسرائیل در روسیه خاطرنشان کرده است که چنین توافقی می تواند در اوایل سال جاری امضا شود. ایران هنوز در این مورد اظهار نظری نکرده است. با این حال، اگر تل‌آویو و اتحادیه اقتصادی اوراسیا موفق به دستیابی به توافق شوند، نیروهایی در درون نظام سیاسی ایران وجود دارند که می‌توانند موجی از نارضایتی را برانگیزند، که می‌تواند تمام تلاش‌های دیپلماتیک سرمایه‌گذاری شده برای دستیابی به یک آزاد تجاری تمام عیار را از بین ببرد.
شایعه احتمال پیوستن ایران به اوراسیا ابعاد جدیدی به این ماجرا افزود. پس از اظهارات محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس ایران، پس از سفر وی به مسکو در 20 بهمن 1390، زبان‌ها شروع شد که بسیاری آن را اینگونه تفسیر کردند که تهران قصد خود را برای عضویت کامل در اتحادیه اعلام کرده است. تعدادی از نشریات روسی و انگلیسی با این داستان همکاری کردند و در مورد چشم انداز چنین حرکتی بحث کردند.
با این حال ، وزارت تجارت و ادغام جمهوری قزاقستان بعداً این شایعات را انکار می کند. روشهای خاصی وجود دارد که باید برای عضویت در EAEU ، از جمله ارسال درخواست به رئیس شورای عالی اقتصادی اوراسیا ، دنبال شود. در بیانیه این وزارتخانه آمده است: "از 17 فوریه 2021 ،" برنامه مربوطه از جمهوری اسلامی ایران دریافت نشده است. "
محوری به شرق
مفهوم نزدیکی بین ایران و EAEU به راحتی در استراتژی محوری تهران به آسیا و بازارهای آن متناسب است. این حرکت در دهه 2000 شکل گرفت و عمدتاً از روندهای اقتصادی انگیزه داشت ، یعنی نیاز رو به رشد به منابع انرژی اقتصادهای در حال توسعه آسیا ، مانند چین و هند. سپس تحریم ها به دنبال داشت و پس از خروج ایالات متحده از توافق هسته ای در ماه مه 2018 ، فشار به میزان قابل توجهی افزایش یافته است. همه اینها باعث شد که نخبگان ایران از ایده تقویت روابط اقتصادی با اروپا ناامید شوند ، زیرا معلوم شد که مشاغل اتحادیه اروپا نسبت به محدودیت های تحمیل شده توسط واشنگتن حساس ترین هستند.
به نظر می رسد که همکاری با EAEU از ایران فرصتی برای کاهش اثرات سیاست تحریم ایالات متحده استفاده می کند. این واقعیت که چندین کشور EAEU تحت تحریم های غربی قرار دارند ، مطمئناً در این رابطه کمک می کند. در 7 فوریه 2021 ، رومن گللوچنکو ، نخست وزیر بلاروس ، اظهار داشت که EAEU به دنبال ایجاد مکانیسم برای مقابله با تحریم ها برای ایجاد خوش بینی است.
علاوه بر این ، ایران علاقه مند است دلار آمریکا را در شهرک ها رها کند و به ارزهای ملی تغییر کند. این راه حل پس از قطع شدن ایران از سیستم تسویه حساب بین المللی Swift در نتیجه فشار ایالات متحده ، فوریت حتی بیشتری کسب کرد. EAEU بارها اظهار داشته است که به طور مداوم به سمت این هدف حرکت می کند. نظرات و شیوه های مشابه در روابط دو جانبه بین کشورهای عضو EAEU و ایران مشهود است.
سرانجام ، تهران در تلاش است تا از انزوای سیاسی خود خارج شود. بنابراین نزدیک شدن با EAEU می تواند به بالا بردن وضعیت خود در مرحله بین المللی کمک کند. به طور کلی ، ایجاد FTA موقت با تحول بعدی خود به یک توافق کامل باید در زمینه وسیع تر تلاش ایران برای تقویت منطقه گرایی و تقویت همکاری های اوراسیا مشاهده شود.
تا آنجا که به منافع اوراسیا مربوط می شود، باید گفت که ایران پتانسیل جدی برای گسترش اتحادیه است. در میان اقتصادهای کشورهای عضو اوراسیا، ناظران و شرکا، اقتصاد ایران پس از روسیه در رتبه دوم قرار دارد. از نظر همکاری اقتصادی، روسیه و قزاقستان بیشترین سود را از کاهش موانع تعرفه ای خواهند برد. علاوه بر این، این پروژه برای ارمنستان، که تنها عضو اتحادیه اوراسیا است که دارای مرز زمینی با ایران است - در حال حاضر تحت محاصره نسبی است، مورد توجه ویژه است. بنابراین ارمنستان می تواند به عنوان یک کشور ترانزیتی برای واردات و صادرات ایران مورد استفاده قرار گیرد. توافق تجارت آزاد با تهران برای سیاست ادغام مسکو نیز معجزه خواهد کرد.
تجربه FTA
توافق موقت ایجاد منطقه تجارت آزاد بین اوراسیا و ایران در 27 اکتبر 2019 لازم الاجرا شد و کاهش عوارض گمرکی برای 862 دسته کالا (502 برای صادرات ایران و 360 برای صادرات EAEU) را پیش بینی کرد. لیست کالاها تقریباً 50٪ از کل تجارت متقابل بین شرکا را پوشش می دهد. این توافق در بحبوحه شرایط دشوار ایران به دلیل تحریم‌های آمریکا و قرنطینه ویروس کرونا اجرایی شد. با وجود این، گردش تجاری بین اوراسیا و ایران در سال 2020 به 2. 9 میلیارد دلار رسید که 18 درصد افزایش نسبت به سال 2019 نشان می دهد.
در عین حال، تا آنجا که به صادرات اوراسیا مربوط می شود، ما شاهد بهبود آن به سطح قبل از بازگرداندن تحریم های ایالات متحده هستیم. بلافاصله پس از اجرایی شدن توافق هسته ای و لغو تحریم ها علیه ایران در سال 2016 بود که صادرات به رکورد 2. 6 میلیارد دلار در سال اخیر رسید. در حالی که صادرات EAEU 2020 نسبت به سال 2019 2 درصد افزایش یافته است، تنها به 1. 6 میلیارد دلار رسیده است.
وضعیت تا حدودی متفاوتی را می توان در مورد واردات اوراسیا از ایران در سال 2020 مشاهده کرد که با رشد 51. 5 درصدی نسبت به سال 2019، از 1. 2 میلیارد دلار گذشت. این قابل توجه است، زیرا در ده سال گذشته واردات بیش از یک میلیارد دلار نبوده است. به عبارت دیگر، اقتصاد ایران دست‌کم در مراحل اولیه این توافق، به‌طور قابل‌توجهی از ایجاد FTA بیشتر از EAEU بهره برد. علاوه بر این، این به بخش‌های غیرنفتی اقتصاد ایران مربوط می‌شود، زیرا واردات اتحادیه اوراسیا عمدتاً بر اساس محصولات کشاورزی است.
در همین زمان ، ایران مکانی نسبتاً ناچیز را در تراز تجاری کشورهای EAEU اشغال می کند و فقط 0. 5 ٪ از کل عملیات تجاری در اتحادیه را تشکیل می دهد. در همین حال ، کشورهای EAEU تقریباً 3 ٪ از مانده تجارت ایران را تشکیل می دهند.
ما همچنین باید به توزیع ناهموار تجارت بین کشورهای EAEU و ایران توجه داشته باشیم. به عنوان مثال ، روسیه تقریباً 75 ٪ از کل تجارت بین EAEU و ایران را تشکیل می دهد ، که حدود 85 ٪ صادرات و 65 ٪ واردات است. قزاقستان حدود 10 ٪ از کل گردش مالی تجارت را جمع می کند و حجم تجارت آن در سال 2020 37 درصد کاهش می یابد ، بر خلاف تجارت با EAEU به طور کلی. در همین حال ، سهم بلاروس و قرقیزستان تقریباً در کنار هیچ چیز نیست.
روابط بین تهران و ایروان تا حدودی متفاوت است. ارمنستان تقریباً 15 ٪ از کل تجارت با EAEU را تشکیل می دهد. علاوه بر این ، بیش از 25 ٪ از کل واردات EAEU از ایران به ارمنستان می روند. از این رو ارمنستان شریک ارزشمندی برای ایران است که خرید مواد غذایی و محصولات صنعتی و همچنین نفت و گاز از کشور را خریداری می کند. این روابط ویژه در این واقعیت منعکس شده است که ایران تقریباً 9 ٪ از گردش تجارت ارمنستان را تشکیل می دهد.
تغییرات قطعی در پویایی روابط تجاری پس از نتیجه گیری توافق نامه موقت FTA ثبت شد. در مورد روسیه ، هر دو صادرات و واردات افزایش یافته است (به ترتیب 19 ٪ و 100 ٪). در همین حال ، تجارت ایران با بلاروس و قرقیزستان ناچیز ماند. در مورد ارمنستان ، تغییرات جزئی رخ داده است که صادرات آنها 1 ٪ افزایش یافته و واردات 3 ٪ کاهش می یابد. صادرات از قزاقستان 54 درصد کاهش یافته است ، در حالی که واردات 32 ٪ افزایش یافته است.
به عبارت دیگر ، FTA به عنوان انگیزه ای برای روسیه برای تقویت تجارت با ایران عمل می کند. قزاقستان همچنین واردات خود را از این کشور افزایش داده است. با این حال ، با توجه به کشورهای EAEU باقی مانده ، هیچ تغییر مثبت جدی صورت نگرفته است.
چشم انداز واقعی
به نظر می رسد که همکاری های تجاری بین ایران و EAEU برای تغییر وضعیت اقتصادی برای شرکت کنندگان خود اقدامات کمی انجام خواهد داد. با این حال ، برای تهران ، EAEU می تواند به عنوان یک شریک قابل اعتماد و روابط تجاری پایدار خدمت کند ، چیزی که برای کشوری که از انزوا اقتصادی جزئی رنج می برد ، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در همین حال ، مسکو - که همچنان محرک اصلی ایجاد روابط اقتصادی با ایران است - که تهران را به عنوان یک خریدار بالقوه کالاهای صنعتی خود می بیند. این امر به ویژه با توجه به این واقعیت که هیدروکربن ها در قلب صادرات روسیه در سراسر جهان باقی مانده اند ، بسیار مهم است. سرانجام ، همانطور که قبلاً نیز اشاره کردیم ، ایران می تواند نقش ویژه ای در توسعه اقتصاد ارمنستان ایفا کند.
گسترش توافق نامه FTA برای شامل خطوط محصول اضافی ممکن است به عنوان پایه ای برای ایجاد روابط اقتصادی بین طرفین به یک سطح جدید باشد. با این حال ، تعدادی از موانع که با وظایف گمرکی و تعرفه های تجاری چیزی ندارند ، هنوز هم مشکل اساسی برای توسعه تجارت بین ایران و EAEU ایجاد می کنند. از یک طرف محدودیت های عینی وجود دارد که در آینده قابل پیش بینی به سختی از بین می رود. به عنوان مثال ، فرصت های تجاری با این واقعیت محدود می شود که بخش نفت ستون فقرات اقتصاد ایران ، روسیه و قزاقستان است. به همین دلیل EAEU نمی تواند به ایران چیزی قابل مقایسه با آنچه چین ارائه می دهد ارائه دهد. سپس ، موقعیت ویژه ای وجود دارد که روسیه در بازارهای انرژی EAEU اشغال می کند. تهران به سختی می تواند انتظار داشته باشد که میزان گازهای خود را به ارمنستان افزایش دهد ، زیرا روسیه همچنان در این بازار حضور دارد. سرانجام ، تحریم های ایالات متحده نقش مهمی در محدود کردن فرصت های توسعه ایفا می کنند و EAEU و ایران فقط می توانند تا حدی اثرات منفی خود را خنثی کنند.
در عین حال ، طرفین در موقعیتی هستند که بتوانند موانع به همان اندازه مهم را از بین ببرند ، به عنوان مثال ، توسعه زیرساخت های حمل و نقل و لجستیکی و اتوماسیون و دیجیتالی کردن روشهای گمرکی به منظور جلوگیری از تاخیر و نوار در مرزها. پس از قطع ایران از سیستم Swift ، دریافت پرداخت کالا همچنان یک مشکل بزرگ است. در حال حاضر کارهای زیادی برای انتقال به شهرک های ارزهای ملی انجام شده است ، اگرچه بسیار کامل نیست. علاوه بر این ، ایران عضو WTO نیست و شیوه های تجاری آن در بیشتر موارد مطابق با استانداردهای بین المللی نیست.
ما همچنین باید به ویژگی های انجام کار در ایران اشاره کنیم ، که در مورد نتیجه گیری و اجرای توافق نامه ها با شرکای خارجی ، چالش های دیگری را ارائه می دهد. انزوا اقتصادی ایران و محیط زیست خارجی غیرقابل پیش بینی دلایل اصلی حفظ چنین شیوه های تجاری است. افزایش فعالیت اقتصادی خارجی خود ، از جمله این امر با کشورهای EAEU ، باید به مشاغل ایرانی کمک کند تا تحت قوانینی که در تجارت بین المللی به تصویب رسیده اند ، دست به کار شوند.
به عبارت دیگر ، توافق کامل در مقیاس بین ایران و EAEU چشم انداز توسعه بزرگی دارد. با این حال ، چشم انداز واقعی در درجه اول به توانایی دولت ها و مشاغل برای کار برای رفع موانعی که با وظایف گمرکی و تعرفه های تجاری مرتبط نیستند ، بستگی دارد.
1. وزیر: ایران هنوز حدود یک سال و نیم برای عضویت دائمی در EAEU ، RIA Novosti ، 4 مارس 2021 وجود دارد. این نتیجه گیری و اجرای توافق نامه با شرکای خارجی است. انزوا اقتصادی ایران و محیط زیست خارجی غیرقابل پیش بینی دلایل اصلی حفظ چنین شیوه های تجاری است. افزایش فعالیت اقتصادی خارجی خود ، از جمله این امر با کشورهای EAEU ، باید به مشاغل ایرانی کمک کند تا تحت قوانینی که در تجارت بین المللی به تصویب رسیده اند ، دست به کار شوند.
